Πλούταρχος, η ζωή και το έργο ενός πολυγραφότατου φιλόσοφου

Ο Πλούταρχος ήταν Έλληνας μεσοπλατωνικός ιστορικός, βιογράφος, φιλόσοφος, δοκιμιογράφος και ιερέας στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Πολυπράγμων, φιλοπερίεργος και πολυγραφότατος, ο Πλούταρχος είναι φιλόσοφος που κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην αρχαία ελληνική γραμματεία, καθώς το έργο του σώζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό και αποτελεί ιδιαίτερα πολύτιμη πηγή πληροφοριών όχι μόνο για τη δική του εποχή, αλλά για την αρχαιότητα γενικότερα.

Η ζωή του Πλούταρχου

Ο Πλούταρχος γεννήθηκε το 45 μ.Χ. στην Χαιρώνεια της Βοιωτίας από επιφανή οικογένεια που συνδεόταν στενά με τη φιλοσοφία. Πατέρας του ήταν ο Αριστόβουλος ή Αυτόβουλος, ο οποίος ήταν επίσης φιλόσοφος και βιογράφος. Φαίνεται πως είχε δύο αδελφούς, τον Λαμπρία και τον Τίμωνα, οι οποίοι αναφέρονται συχνά στα έργα του. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο Πλούταρχος ήταν ο θείος ή ο παππούς του Σέξτου του Χαιρωνέα, δασκάλου του Μάρκου Αυρήλιου. Εικάζεται ότι αυτός ίσως ταυτίζεται με τον Σέξτο Εμπειρικό, σημαντικό σκεπτικιστή και εμπειρικό φιλόσοφο.

Η σύζυγος του Πλούταρχου πιθανότατα ονομαζόταν Τιμοξένα, όπως και η κόρη που έχασαν σε νηπιακή ηλικία. Για τον θάνατο της μικρής Τιμοξένας παρηγορεί ο Πλούταρχος την γυναίκα του στο έργο του «Παραμυθητικός προς την γυναίκα». Απέκτησαν επίσης δύο γιους, τον Πλούταρχο τον Νεότερο και τον Αυτόβουλο.

Μητρικές γλώσσες του Πλουτάρχου ήταν τα ελληνικά και τα λατινικά, καθώς έζησε κατά την διάρκεια των αυτοκρατορικών χρόνων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Εξάλλου ο ίδιος συνδέθηκε με επιφανείς Ρωμαίος, όπως τον Μέστριο Φλώρο, χάρη στον οποίο απέκτησε την ρωμαϊκή υπηκοότητα. Ο Πλούταρχος πήρε τότε το λατινικό όνομα Lucius Mestrius Plutarchus. Γνώρισε επίσης τον Σόσσιο Σενεκίωνα, στον οποίο αφιέρωσε τα Συμποσιακά και τους Παράλληλους Βίους, αλλά και σημαντικούς αυτοκράτορες της Ρώμης, όπως τον Βεσπασιανό.

Ο Πλούταρχος σπούδασε μαθηματικά και φιλοσοφία στην Αθήνα το 66-67 μ.Χ. με δάσκαλο τον πλατωνικό Αμμώνιο. Έκανε πολλά και μεγάλα ταξίδια στην ζωή του. Γνώρισε όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και την Ασία και την Αλεξάνδρεια, ενώ βρέθηκε δύο φορές στην Ρώμη.

Επί 29 έτη, ο Πλούταχος διετέλεσε πρεσβύτερος των ιερέων του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών. Υπήρξε επίσης επώνυμος άρχοντας της Χαιρώνειας και εκπροσώπησε την πόλη σε διάφορες αποστολές.

Μια λιγότερο γνωστή πληροφορία είναι πως ο Πλούταρχος ήταν χορτοφάγος. Αν και δεν γνωρίζουμε πότε έγινε χορτοφάγος ή πόσο αυστηρά ακολουθούσε αυτή την διατροφή, ξέρουμε πως πίστευε ότι το ανθρώπινο σώμα ήταν ασύμβατο με την κατανάλωση κρέατος.

Ο θάνατός του τοποθετείται το 120 μ.Χ. ή λίγο αργότερα.

Ο Πλούταρχος στους Δελφούς

Ο Πλούταρχος μυήθηκε στα μυστήρια του θεού Απόλλωνα και πιθανότατα συμμετείχε και στα Ελευσίνια Μυστήρια. Περί το 95 μ.Χ. ανέλαβε το αξίωμα του ιερέα του Απόλλωνα στο Μαντείο των Δελφών, θέση που κατείχε ως τον θάνατο του. Εκεί ήταν υπεύθυνος για την ερμηνεία των χρησμών της Πυθίας.

Διετέλεσε επίσης επιμελητής της Δελφικής Αμφικτυονίας, οργανώνοντας τους Πυθικούς αγώνες.

Το έργο του Πλούταρχου επηρεάστηκε σημαντικά από τη μακροχρόνια θητεία του στους Δελφούς, και πολλά από τα έργα του είναι πραγματείες πάνω σε δελφικά θέματα. Για παράδειγμα, στο έργο του Περί του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν αναλύει γιατί δεν δίνει έμμετρους χρησμούς το Μαντείο.

Ακόμα σημαντικότερο θεωρείται το Περί του Ει του εν Δελφοίς. Σε αυτό πρωταγωνιστούν ο δάσκαλος του Αμμώνιος και ο αδελφός του Λαμπρίας.

Το γράμμα «Ε», που βρίσκεται χαραγμένο στον ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, δηλώνει επίσης τον αριθμό πέντε. Ο αριθμός αυτός αναφέρεται στους σοφούς της αρχαιότητας, των οποίων αποφθέγματα (τα περίφημα δελφικά παραγγέλματα) βρίσκονται χαραγμένα στον ναό και που κατά τα λεγόμενα του Αμμωνίου ήταν αρχικά πέντε (Θαλής ο Μιλήσιος, Βίας ο Πριηνεύς, Πιττακός ο Μυτιληναίος, Σόλων ο Αθηναίος και Χίλων ο Λακεδαιμόνιος). Οι εναπομείναντες δύο τύραννοι, Κλεόβουλος ο Ρόδιος και Περίανδρος ο Κορίνθιος, χρησιμοποίησαν την πολιτική τους δύναμη για να ενταχθούν σε αυτό τον κατάλογο.

Η φιλοσοφία του Πλουτάρχου

Ο Πλούταρχος ήταν κυρίως πλατωνικός φιλόσοφος, αλλά δέχτηκε την επιρροή και άλλων σχολών, όπως η περιπατητική του Αριστοτέλη. Η μόνη φιλοσοφία που απέρριπτε δυναμικά ήταν η επικούρεια.

Ενδιαφέρθηκε κυρίως για θρησκευτικά και ηθικά ζητήματα. Πίστευε στην ιδέα ενός θεού που χαρακτηριζόταν από αγνότητα, πλησιάζοντας έτσι τον Πλάτωνα. Υιοθέτησε όμως και την δυαδική φιλοσοφία των Πυθαγορείων. Γενικά ο Πλούταρχος υπερασπίστηκε την ελεύθερη βούληση και την αθανασία της ψυχής.

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της ηθικής φιλοσοφίας του Πλουτάρχου ήταν ακριβώς αυτή η στενή της σύνδεση με την θρησκεία. Θεωρούσε ότι οι διαφορετικοί θεοί είναι απλώς διαφορετικά ονόματα ενός θεού και των δυνάμεων που τον υπηρετούν. Οι μύθοι, κατά τον Πλούταρχο, περιέχουν φιλοσοφικές αλήθειες που μπορούν να ερμηνευτούν αλληγορικά.

Πίστευε τέλος ότι ο θεός αποκαλύπτεται στους ανθρώπους όταν χρειάζονται βοήθεια, γι’ αυτό υποστήριζε και την μαντεία.

Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι

Το διασημότερο έργο του Πλουτάρχου είναι οι Βίοι Παράλληλοι, μία συλλογή βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, ταξινομημένες ανά ζεύγη. Με αυτόν τον τρόπο, ο Πλούταρχος επιχείρησε να συγκρίνει τις προσωπικότητες των ανδρών που επέλεγε κάθε φορά και να αναδείξει τις εξωτερικές και ηθικές τους ομοιότητες. Δεν ενδιαφερόταν για μάχες ή άλλα ιστορικά γεγονότα της ζωής τους. Αντίθετα, εστίαζε στο ήθος και τον χαρακτήρα των ανδρών.

Συνολικά, έχουν διασωθεί 23 ζεύγη και τέσσερις μεμονωμένοι βίοι. Σύμφωνα με έμμεσες πηγές, ενδεχομένως είχε συγγράψει περισσότερες βιογραφίες, ίσως πάνω από 12, που έχουν χαθεί. Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλέγονται βίοι όπως αυτοί του Ηρακλή, του Οκταβιανού Αύγουστου, του Κλαύδιου και του Νέρωνα.

Ορισμένοι από τους Παράλληλους Βίους του Πλουτάρχου αποτελούν μοναδική πηγή για διάσημους άνδρες της αρχαιότητας. Ο βίος του Αλεξάνδρου, για παράδειγμα, περιλαμβάνει περιγραφές και γεγονότα που δεν συναντώνται σε καμία άλλη δευτερογενή πηγή για τον Μακεδόνα βασιλέα. Το ίδιο και ο βίος του Νουμά Πομπίλιου, αρχαίου Ρωμαίου βασιλιά, που περιέχει σημαντικές πληροφορίες για την πρώιμη ρωμαϊκή ιστορία.

Η πρώτη έντυπη έκδοση του έργου έγινε στην Ρώμη το 1470 μ.Χ.. Τα βιβλία αυτά του Πλουτάρχου αποτέλεσαν καίρια πηγή πληροφοριών για τα έργα του Γουίλιαμ Σαίξπηρ.

Πλούταρχος, Ηθικά

Με τον τίτλο Ηθικά χαρακτηρίζεται μία συλλογή κειμένων του Πλουτάρχου διαφορετικών θεματικών, που περιέχουν πληροφορίες για την καθημερινή ζωή της εποχής του ή αποτελούν φιλοσοφικές πραγματείες.

Τα Ηθικά περιείχαν αρχικά γύρω στα 183 κείμενα, όμως σώζονται μόνο 78. Θεωρείται ότι γράφτηκαν πριν τους Βίους Παράλληλους και έχουν διασωθεί σε χειρόγραφα χρονολογούμενα από τον 10ο ως τον 13ο αιώνα.

Στα Ηθικά του Πλουτάρχου απαντώνται πολλές από τις βασικές του φιλοσοφικές ιδέες. Στον Παραμυθητικό προς την γυναίκα, για παράδειγμα, εκφράζει την πίστη του στην μετενσάρκωση και στην αθανασία της ψυχής, η οποία με τον θάνατο θα βρει άλλο σώμα να κατοικήσει. Σε μία άλλη πραγματεία, τα Συμποσιακά, αναφέρεται στο περίφημο δίλημμα περί προελεύσεως, διατυπώνοντάς το με την σημερινή του μορφή με την ερώτηση «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα;».

Τα Ηθικά υπήρξαν σημαντικό έργο που διάβασαν και μιμήθηκαν αργότερα οι ουμανιστές της Αναγέννησης και οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού.