Πώς η Braille «έχει τις ρίζες της» σε έναν αρχαίο σοφό και γιατί είναι αναντικατάστατη
Με στόχο τους να προάγουν πάντα τη γνώση και την ομορφιά του γραπτού λόγου, οι Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ έχουν αποφασίσει να εκδίδουν κάθε χρόνο μερικά βιβλία σε Braille, τα οποία δωρίζονται σε άτομα με απώλεια όρασης.
Εγκαινιάζουμε το σχέδιο αυτό με το αφήγημα του Βαγγέλη Παπαδήμα «Οι Ειδοί του Μαρτίου», το οποίο είναι ταυτόχρονα διαθέσιμο σε audiobook.
Τι είναι όμως η Braille και γιατί εξακολουθεί σήμερα, στην εποχή της ai φωνής και των audiobooks, να είναι σημαντική;
Έμπνευση από τον Πολύβιο
Με μια συλλογή έργων αρχαίας ελληνικής γραμματείας που αριθμεί σχεδόν 820 τόμους, δεν ανήκουμε ωστόσο σε αυτούς που υποστηρίζουν πως όλα τα είχαν πει οι Αρχαίοι Έλληνες. Όμως παραδόξως, στην περίπτωση της braille, βρίσκουμε τις ρίζες της σε έναν αρχαίο Έλληνα ιστορικό, τον Πολύβιο!
Όταν στις αρχές του 19ου αιώνα ο Ναπολέων ζήτησε στον στρατηγό του Charles Barbier να βρει έναν τρόπο αποστολής μηνυμάτων που δεν απαιτούσε ομιλία ούτε φως τη νύχτα, ώστε οι επικοινωνίες να μην δίνουν στόχο στον εχθρό, ο Barbier εμπνεύστηκε από τον Πολύβιο, τον αρχαίο ιστορικό που είχε επινοήσει το περίφημο «Τετράγωνο του Πολύβιου», στο οποίο βασίστηκε η τηλεγραφία, η στενογραφία και πολλές τεχνικές κρυπτογράφησης.
Το «Τετράγωνο του Πολύβιου» είναι ένα τετράγωνο 5Χ5, διαιρεμένο σε 25 μικρότερα ίσα τετραγωνάκια, όπου τοποθετούνται με τη σειρά οι χαρακτήρες της αλφαβήτου, από αριστερά προς τα δεξιά και από τα πάνω προς τα κάτω. Στη συνέχεια, οι σειρές και οι στήλες αριθμούνται οριζοντίως και καθέτως, συνήθως με τους αριθμούς από 1 έως 5. Έτσι, οι κάθε ζεύγος 2 συντεταγμένων αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο γράμμα και με τον τρόπο αυτό μπορεί να συνταχθεί, κρυπτογραφικά, ολόκληρη επιστολή.
Ο Barbier λοιπόν κατασκεύασε το δικό του τετράγωνο, γνωστό ως «νυχτερινή γραφή», στα κυβάκια του οποίου έκανε κανείς εγκοπές με ένα μαχαίρι για να δηλώσει γράμματα ή συλλαβές. Ακούγεται πολύπλοκο; Ήταν πράγματι πολύπλοκο και ελάχιστα πρακτικό στην χρήση – έτσι ο κώδικας του Barbier δεν χρησιμοποιήθηκε τελικά ποτέ από τον γαλλικό στρατό.
Ωστόσο ο Barbier δεν το έβαλε κάτω. Τελειοποίησε το σύστημά του και το παρουσίασε στο Βασιλικό Ινστιτούτο για Τυφλούς του Παρισιού. Έκανε μάλιστα αρκετές διαλέξεις στα παιδιά που ήταν μαθητές του Ινστιτούτου, εξηγώντας τους πώς να κάνουν βαθουλώματα στο χαρτόνι, ώστε οι άλλοι να μπορούν να τα διαβάσουν. Και πάλι όμως, το σύστημα του Barbier ήταν φωνητικό. Δεν επέτρεπε χρήση σημείων στίξης ούτε και ακριβή ορθογραφία μιας λέξης.
Ο πείσμων Louis Braille
Ένας από τους μαθητές που παρακολούθησε τα μαθήματα του Barbier ήταν ο δεκαπεντάχρονος Louis Braille. Ο Louis είχε χάσει την όρασή του και στα δύο μάτια σε μικρή ηλικία, μετά από ένα ατύχημα που προκάλεσε μόλυνση στα μάτια του. Δούλεψε τον κώδικα του Barbier, με σκοπό να τον κάνει απλούστερο στη χρήση του, να συμπεριλάβει τα σημεία στίξης, όλα τα γράμματα του αλφαβήτου και τους αριθμούς. Η προσπάθειά του κράτησε 9 χρόνια, καθώς είχε πεισμώσει να βρει έναν τρόπο να μπορούν όλοι, και οι τυφλοί, να έχουν πρόσβαση στη γνώση.
Ο κώδικας που επινόησε είναι απλός: κάθε γράμμα είναι ένας συνδυασμός ανάγλυφων κουκίδων σε δύο στήλες, που η καθεμία μπορεί να έχει ως 3 κουκίδες. Έτσι κάθε γράμμα είναι ένας συνδυασμόω από 1 ως 6 κουκίδες σε διαφορετικές θέσεις.
Το ελληνικό αλφάβητο αποδίδεται στην Braille ως εξής:
Πράγματι, ο κώδικας Braille υιοθετήθηκε επίσημα από το Γαλλικό Κράτος το 1854, έναν χρόνο μετά από τον θάνατο του Louis Braille. Το 1902 «μεταφράστηκε» στα αγγλικά, και το 1918 υιοθετήθηκε επίσημα και σε αυτή τη γλώσσα.
Για δεκαετίες, η Braille ήταν η γλώσσα που επέτρεπε σε όσους είχαν χάσει την όρασή τους να διαβάζουν και να γράφουν.
Στην εποχή της τεχνολογίας, είναι ακόμη σημαντική η Braille;
Σήμερα, τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν πως οι ακουστικές τεχνολογίες έχουν κάνει την Braille λιγότερο απαραίτητη στα άτομα με προβλήματα όρασης. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μόνο 1 στα 4 άτομα με απώλεια όρασης την χρησιμοποιούν: ειδικά οι νέοι, στρέφονται σε εφαρμογές στα κινητά τηλέφωνα που τους διαβάζουν οποιοδήποτε κείμενο.
Παρ’όλ’αυτά, γιατροί και εκπαιδευτές υποστηρίζουν πως η braille είναι αναντικατάστατη, καθώς είναι ο μόνος τρόπος που έχουν όσοι δεν βλέπουν για να διαβάσουν κάτι με την δική τους φωνή (είναι πολύ χαρακτηριστικό το παράδειγμα μιας νεαρής που δεν είχε χρησιμοποιήσει ποτέ braille μέχρι που ξεκίνησε γιόγκα και θέλησε να διαβάσει σχετικά βιβλία. Τότε διαπίστωσε πως η τεχνητή φωνή της εφαρμογής της που της διάβαζε το κείμενο, της στερούσε την αρμονία και την ηρεμία που εκείνη επιδίωκε μέσω της ανάγνωσης των βιβλίων της! Τότε στράφηκε στην braille για πρώτη φορά στη ζωή της.)
Η Braille σήμερα χρησιμοποιείται σε πινακίδες, στα πλήκτρα του ασανσέρ, στα μουσεία, σε μια πληθώρα χώρων δηλαδή που ένα άτομο με προβλήματα όρασης μπορεί να την χρησιμοποιήσει για να πλοηγηθεί. Επίσης υπάρχει τρόπος δημιουργίας ετικετών σε Braille, που χρησιμοποιούνται ευρέως στο σπίτι για σήμανση στα οικιακά προϊόντα (π.χ. στις κονσέρβες, στα απορρυπαντικά κλπ). Για πρακτικούς λόγους λοιπόν, παραμένει χρήσιμη.
Ωστόσο, ίσως το πιο σημαντικό είναι το επιχείρημα των ειδικών, πως ένας εκ γενετής τυφλός που δεν γνωρίζει Braille είναι ουσιαστικά αναλφάβητος: δεν ξέρει να γράψει μόνος του, ούτε να διαβάσει. Δεν γνωρίζει ορθογραφία, στίξη, γραμματική ή την ομορφιά ενός γραπτού κειμένου. Η μόνη του επαφή με τον γραπτό λόγο είναι ακουστική κι έχει την φωνή κάποιου άλλου αληθινού ή τεχνητού αφηγητή – ποτέ την δική του.
Η Braille παραμένει λοιπόν ο πιο σημαντικός τρόπος ανάγνωσης και γραφής για όσους στερούνται της όρασης – κι αυτό είναι που την κάνει αναντικατάστατη. Παρόλο που τα audiobooks και οι εφαρμογές ανάγνωσης στα κινητά τηλέφωνα δίνουν άμεση πρόσβαση στα διάφορα είδη κειμένων, η αυτονομία και η αυτοπεποίθηση που αποκτά κανείς με την Braille παραμένουν σημαντικές.
Στην πραγματικότητα, τεχνολογία και Braille είναι οι συμπληρωματικές όψεις του ίδιου νομίσματος…
